ŚWIĘTY JAN KANTY

Pisarz Legendy Sylwetka duchowa Profesor i duszpasterz Pośmiertny kult, cuda, i chwała ołtarzy.

Święty Jan Kanty - syn Stanisława i Anny - urodził się w Kętach na Ziemi Oświęcimskiej 24 czerwca 1390r. Od miejsca urodzenia został nazwany Kantym. Pochodził z rodziny mieszczańskiej (jego ojciec był burmistrzem). Nie zachowały się żadne historyczne wzmianki o jego dzieciństwie i młodości. Wiadomo tylko, że po ukończeniu nauk początkowych w rodzinnym mieście, został przyjęty na Akademię Krakowską w roku 1413 przez ówczesnego rektora Stanisława ze Skarbimierza. Jako student Wydziału Sztuk Wyzwolonych (Artium) rozpoczął wykłady wraz ze 122 kolegami. Bez odpowiedzi pozostaje również pytanie, dlaczego tak późno zdecydował się na podjęcie studiów. Miał już bowiem wtedy 23 lata.

Studia Jana z Kęt przebiegały pomyślnie. Studiując nauki wyzwolone zdobywał wyższe ogólne wykształcenie. Zadaniem Wydziału Sztuk Wyzwolonych było wprowadzenie i przygotowanie studenta do studiowania dyscyplin podstawowych, takich jak teologia, prawo i medycyna. Głównym przedmiotem wykładanym na tym wydziale była filozofia Arystotelesa. Studia na tym fakultecie były dwustopniowe. Pierwszy stopień - bakalaureat odpowiadał poziomem dzisiejszej maturze, drugim wyższym było magisterium. Uzyskiwał go tylko niewielki odsetek immatrykulowanych. Olbrzymi wpływ na osobowość przyszłego świętego mieli ówcześni wybitni profesorowie Akademii Krakowskiej, wśród których można wymienić m. in. Benedykta Hesse, Mikołaja Budissena, Jana z Radochoniec, czy wreszcie czołowego przedstawiciela średniowiecznej myśli etycznej Piotra z Sienna.

Jan Kanty stopień bakałarza na Wydziale Artium uzyskuje w 1415 roku, a w semestrze zimowym 1417/18 roku zostaje magistrem sztuk wyzwolonych. Zanim otrzymał mieszkanie i stałą posadę na Akademii, zarabiał na swoje utrzymanie podejmując rozmaite pomocnicze zajęcia na fakultecie.

Następny okres życia Mistrza z Kęt do roku 1421 pozostaje nie wypełniony faktami udokumentowanymi przez źródła historyczne. Przypuszcza się, że w tym czasie Jan Kanty otrzymał święcenia w benedyktyńskiej kaplicy w Tuchowie (były one wówczas warunkiem studiów teologicznych) i tam rozpoczął pracę duszpasterską.

Lata 1421-1428 spędza Jan Kanty w Miechowie, pełniąc obowiązki rektora szkoły klasztornej u Bożogrobców, zwanych w Polsce miechowitami. Sprawuje tam pieczę nad powierzoną mu gromadką młodych zakonników jako nauczyciel i wychowawca. Wykłada gramatykę i teorię muzyki oraz uczy śpiewu kościelnego. zgodnie z kanonami synodów diecezjalnych XV wieku, naucza i wyjaśnia podstawowe prawdy Boże. Czyni zadość temu obowiązkowi w ramach duszpasterskich zajęć w kościele, zwłaszcza podczas niedzielnych kazań. Z tego okresu pochodzą również pierwsze kodeksy przepisywane jego ręką. Są to kazania niedzielne i świąteczne znanych na Akademii mistrzów m. in. Jana Elgota, Mikołaja z Kozłowa i Andrzeja z Buku.

Katedrę na Wydziale Sztuk Wyzwolonych Jan z Kęt obejmuje w 1429 roku. Miał wtedy 39 lat. Równocześnie rozpoczyna studia teologiczne, wybierając jako swojego mistrza wspomnianego wcześniej Benedykta Hesse. Stopień doktora uzyskuje po 14 latach, tj. w 1443r.

Już jako student teologii, a równocześnie profesor na Wydziale Artium , Mistrz Jan z Kęt czterokrotnie sprawuje urząd dziekana Wydziału Sztuk Wyzwolonych w latach 1432, 1433, 1437 i w półroczu letnim 1438 roku. Zgodnie ze statutami urząd na Wydziale Artium mógł piastować tylko ten, kto poznał czynności rządzenia wymagane na tym stanowisku i posiadał umiejętności prowadzenia dysput zwyczajnych i nadzwyczajnych, a także kto potrafił odpowiadać na kwestie w tych dysputach. Dziekan musiał się wyróżniać jako dobry wykładowca, wydatnie oddawać się pracy naukowej oraz posiadać umiejętność promowania doktorów, licencjatów i bakałarzy. Te przepisy rzucają nam jasne światło na zdolności Mistrza z Ket. Za swego dziekaństwa osobiście promował 42 bakałarzy i 9 magistrów.

Na Wydziale Artium Jan Kanty wykłada przynajmniej do 1456r. Nie jest znany pełny wykaz jego zajęć uniwersyteckich. Zgodnie z programem wykładał traktaty, które przypadały mu przez losowanie. Komentował logikę lub fizykę oraz ekonomię Arystotelesa. Z tego okresu zachowały się tylko dwa jego komentarze do "Analityk" Stagiryty.

Jesienią 1439 roku Jan z Kęt osiąga tytuł bakałarza teologii. W tym samym roku, zgodnie z obowiązującymi na uczelni przepisami, 11 grudnia zostaje kanonikiem kapituły przy kolegiacie św. Floriana w Krakowie. Z tym stanowiskiem łączyło się probostwo przy kościele św. Andrzeja w Olkuszu. Nie mogąc jednak osobiście sprawować duszpasterskiej troski nad powierzoną mu parafią, po ośmiu tygodniach (5 II 1440) zrezygnował z tego urzędu, nie będąc prawdopodobnie ani razu w Olkuszu. Nie traktował bowiem prebendy jako źródła dochodu, a jako collegiatus, czyli profesor zamieszkujący w Collegium Maius, miał wystarczające uposażenie: pensję profesorską zagwarantowaną przez odnowicielkę Akademii Krakowskiej - królowa Jadwigę oraz zabezpieczenie na dochodach z żup solnych w Bochni i Wieliczce. Z tych powodów Jan Kanty - wbrew temu, co często się o nim pisze - nie zajmował się działalnością skryptystyczną dla osiągnięcia zysków. Stać go było również na przewód doktorski po zakończeniu studiów teologicznych.

Jan z Kęt żywo interesował się sprawami uczelni i czynnie angażował się w jej życie. W 1441 r. zostaje wybrany delegatem do przeprowadzenia reformy na Akademii, a w roku 1443 mając 53 lata uzyskuje doktorat z teologii.

W 1499 roku, po rezygnacji B. Hesse, obejmuje katedrę na wydziale teologicznym. Pracuje tu do końca swojego życia. Poza zwyczajnymi zajęciami w roku 1460 sprawuje po raz drugi (pierwszy raz w 1434r.) urząd prepozyta domu Collegium Maius. W roku 1463 podpisuje sie po raz ostatni pod manuskryptem, co świadczy o zakończeniu pracy pisarza - kopisty. Podeszły wiek, zdrowie i migotliwa oliwna lampka nie pozwalały mu już na pisanie obszernych kodeksów.

W roku 1472 pełni jeszcze obowiązki szafarza domu Collegium Maius. Ostatni raz podpisał się na dokumencie sporządzonym 8 października 1473r. Zanim dopalił się kaganek jego życia ujrzał jeszcze zapewnie pierwszą księgę wydaną drukiem w Krakowie: "Kalendarz astronomiczny", dzieło Kaspra Straubego, wędrownego drukarza z Bawarii. Nie chorował długo. Zmarł w Krakowie w Wigilię Bożego Narodzenia 1473r. Jego nazwisko wymienia się wśród tak znakomitych uczniów krakowskiej Almae Matris jak Paweł Włodkowic, Mikołaj Kopernik czy Jan Paweł II.

Działalność Mistrza Jana z Kęt jako pisarza wprawia w zdumienie każdego, kto choćby pobieżnie spotkał się z jego dorobkiem. Podziw budzi jego wytrwałość i pracowitość jako skryptora.

Rękopisy Świętego tworzą pokaźną bibliotekę, liczącą 28 grubych woluminów. Pod tym względem nie ma jemu równego. Osiemnaście rękopisów znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej, pozostałe przechowywane są w Bibliotece Watykańskiej. Swoją własną pracą Mistrz Jan kompletował zbiór duszpastersko-naukowej biblioteki. Czynił to nie dla zysku, nie handlował księgami. Był w nich zbyt rozmiłowany, za dużo czasu z nimi przeżył i za wiele nocy dla nich nie przespał, by się ich w tak prozaiczny sposób pozbywać.

Praca św. Jana jako kopisty przypada na lata 1423 - 1463. Kopiował głównie dzieła filozoficzne. Dominującą rolę w jego twórczości odgrywały dzieła św. Augustyna. Wiele z zachowanych manuskryptów zawiera jego zapiski z dysput uniwersyteckich, jakie prowadził na uczelni. W większości przypadków Jan Kanty podaje autorów. Niektóre zamieszczone anonimowo nasuwają przypuszczenie, że są jego autorstwa, zwłaszcza teksty o charakterze not i zapisków sporządzonych na gorąco pod wpływem studiowanej literatury lub obchodzonych świąt i uroczystości. Św. Jan nie był przypadkowym i bezmyślnym kopistą. Pisał kodeksy z jakąś konkretną myślą o przydatności danego dzieła. W trakcie przepisywania poprawiał je, uzupełniał własnymi uwagami, dołączał aktualne notatki i sprostowania. Wśród jego rękopisów znajdują się takie, które pochodzą od innych, zwłaszcza jego uniwersyteckich kolegów. Świadczy to o jego wszechstronnych zainteresowaniach naukowych oraz aktywnym udziale w życiu uniwersytetu.Pierwszym przepisanym, jeszcze w okresie zarządzania szkołą miechowską, dziełem naszego patrona jest rozprawa pt. "Enchiridion". Ma ona charakter teologiczno-dogmatyczny i zawiera systematyczne opracowanie doktryny Kościoła z przeznaczeniem dla ludzi świeckich. W następnych latach kopiuje różnorodne dzieła w tym także traktaty husyckie i antyhusyckie. Wobec innowierczych dzieł zaleca wielką ostrożność.

Pisze w atmosferze sporów i dyskusji rozpalających umysły zarówno polityków, jak i teologów. Nie pomija również zagadnień teologicznych wynikających z aktualnej sytuacji Kościoła. Kopiuje więc dzieła uczestników soboru w Konstancji i Bazylei. W późniejszym wieku, mając lat ponad sześćdziesiąt, sporządził dwa tomy pism Ojców Kościoła - przede wszystkim św. Augustyna, Grzegorza Wielkiego, Bernarda i innych autorów. Z dzieł św. Tomasza przepisał w tym czasie "Sumę przeciwko poganom" (1452r.) i dwie pierwsze części "Sumy teologicznej" (1457r.). W 1459 roku rozpoczął kopiowanie komentarza do Ewangelii według św. Mateusza, autorstwa Benedykta Hessego. Była to długa i żmudna praca, zwłaszcza, że w kopii sporządzonej ręka św. Jana z Kęt jest wiele jego glos, świadczących o tym, że skryba pisząc studiował i komentował trudniejsze miejsca. Rękopis liczy około dwa tysiące stron. Pracę nad dziełem B. Hessego Mistrz Jan rozpoczął w 1459 roku, a ukończył 17 I 1463 roku, mając już 73 lata. Jest to jego ostatnie dzieło, nie licząc drobnych tekstów późniejszych lub tych, które mogą się jeszcze znaleźć.

Do oryginalnych, zachowanych do dzisiaj, dzieł Jana z Kęt należą:"Reportatio" z wykładów gramatyki A. Donata - "Exertitia Novae Logicae", komentarze do "Analityk" Arystotelesa, "Disputata super VIII libros Phisicorum Aristotelis", marginalne glosy do niektórych ksiąg Pisma św. oraz wspomniane wcześniej kazusy. Nie ulega wątpliwości, że było ich znacznie więcej. Jako student, a następnie profesor św. Jan był bowiem związany regulaminem uczelni, który zobowiązywał go do pisania i wygłaszania pewnych kwestii z Pisma św. czy Sentencji. Pełniąc rozmaite funkcje, nie mógł też uniknąć mów, kazań i innych prac naukowych.

DZIEŁA MISTRZA JANA Z KĘT

Rękopis z 1448r., zawierający "Kwestie dysputowane o prawdzie" św. Tomasza z Akwinu (Biblioteka Watykańska)

Kopia rękopisu św. Jana z Kęt (XVII w.) zawierającego "Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza" B. Hessego (archiwum kolegiaty św. Anny w Krakowie)

Legendy o św. Janie Kantym powstawały w różnym czasie, na przestrzeni kilku wieków. Rodziły się na podłożu ludzkiej wdzięczności za jego dobroć. Są świadectwem życzliwej pamięci o miłosierdziu, jakim wypełnił swoje długie, pracowite życie. Świadectwo to przekazywano we właściwej sobie szacie literackiej z pokolenia na pokolenie. W literaturze polskiej znane są legendy o św. Janie Kantym ujęte w poetycką formę. Autorami najpiękniejszych są Wincenty Pol oraz ks. Karol Antoniewicz.

Spośród wielu legend o św. Janie Kantym powszechnie znana jest ta, która opowiada o tym jak to profesor Akademii Krakowskiej składa dzbanek, przypadkowo rozbity przez dziewczynę z podkrakowskiego Łobzowa. Zdarzenie to doskonale przedstawił Michał Rogowski na prezentowanym obok obrazie namalowanym w 1850r. (znajduje się on obecnie w Muzeum UJ w Krakowie).

Inna historia- legenda związana jest z koszykiem jabłek, które Mistrz otrzymał w darze i od razu przekazał swojemu przyjacielowi. Koszyk rozpoczął w ten sposób "odwiedziny" u wszystkich przyjaciół świętego, by w końcu powrócić do niego samego. Legenda ta - wyraz ludzkiej dobroci - kończy się bardzo praktycznym i ascetycznym spostrzeżeniem:

"Dar ten pierwsi podobno przynieśli anieli,
By dać przykład, jak święty ze świętym się dzieli.
Gdy ludzie atmosferę nieraz wokół ziębią -
To święci pragną dusze rozradować wzajem
Tą serca niewinnością, z prostotą gołębią...
Wkoło Pańskich wybrańców wszystko już tchnie rajem."
(Podolanka, Koszyk jabłek. Legenda o św. Janie Kantym, Kraków 1890).

ROZBITY DZBAN Z MLEKIEM

Biegła dziewczyna, gdzieś z przedmieścia sługa,
Na sprzedaż z mlekiem; ale tak się zdarzy,
Że nieszczęśliwie dzban się w ręce zważy...
I stłukł się padłszy, i spłynęła struga
Mleka po bruku. Tedy od żałości
Biedna dziewczyna płaczem się zaniosła;
A ciżba ludzi dokoła niej rosła,
I jako zwykli czynić ludzie prości,
Ten jej wymyśla, a ów upomina,
Ów się lituje...A biedna dziewczyna
W żałości serca załamała dłonie:
„A cóż ja pocznę, cóż ja biedna zrobię!
Gospodarz srogi, i gdzież ja się schronię?
I jakąż teraz radę dam ja sobie?
Ani co sprzedać, ani kupić za co.
Oj! Źle za taką służbę mi zapłacą –
Skrzywdzą i jeszcze wytrącą z zasługi!...”
I osłupiała, i patrzy gdzie strugi
Spłynęły mleka, w żalu zadumana.
Wtem nadszedł Kanty i do niej powiada:
„Zbierz te skorupy!” – Padła na kolana...
I dzban w jej rękach sam się cudem składa.
Kanty po ludziach spojrzał wkoło siebie:
„O! Krzywda sługi wielka krzywdą w niebie!
I upominam nie krzywdźcie służebnych!
Bo Bóg odmówi wam rzeczy potrzebnych,
I w nędzy ducha sami zostaniecie.
A ty chodź ze mną opłakane dziecię”.
I w trwodze Bożej szła dziewczyna za nim –
A że był ludu prostego kochaniem,
Więc cała rzesza zdziwiona wypadkiem
Szła tuż za nimi z bardzo wielkim statkiem,
Czekając tego, co się zdarzyć miało,
I poza miastem doszli do Rudawy.
A Kanty kazał dzban napełnić cało,
I Bogu zlecał nędzę ludzkiej sprawy.
I cud się zdarzył śród ludu nad rzeką;
Bo gdy w modlitwie rzewnej się rozczulił
I dzbanów z wodą do swych ust przytulił,
Tedy się woda przemieniła w mleko.
I rzekł Jan Kanty: „Ludziom małej wiary Powiedzcie o tem,
że Bóg dobre sługi W opiece chowa; i bierzcie stąd miary,
A niech się kaja i jeden i drugi”.

Na podstawie: Żywota św. Jana z Kęt..., ks. Wł. Gasidło.

Legenda mówiąca o napaści zbójców, którzy ograbili świętego, wskazuje na to, że Jan z Kęt często podejmował trudny ewangeliczny temat o nadstawianiu drugiego policzka. Oddanie "ostatniego grosza" zaszytego w płaszczu, o czym przypomina sobie później (dlatego powraca do złoczyńców i daje świadectwo prawdomówności) obrazuje jedną z wielu zasad przestrzeganych przez św. Jana - zasadę odpłacania dobrem na zło.

NAPAD ZBÓJCÓW

Kiedy Kanty raz z rzymskiej powracał podróży,
To mu się przyszło przeprawiać przez góry,
Co się otarły szczytami o chmury.
Wtem jakieś łotry drogę mu zastąpią,
Gróźb bardzo srogich i obelg nie skąpią,
"Jestem pielgrzymem", Kanty im powiada,
"Z dalekich krajów". - "To oddaj nam złoto!"
Grożąc maczugą łotr na to odpowiada,
"Bo już ostatnia twa godzina oto!..."
I ukląkł Kanty, szaty z siebie zrzucił,
Oddał torbę podróżną powolnie,
A potem oczy ku niebu obrócił.
"A czy nic więcej nie masz włóczęgo?"
Oświadczył łotrom sługa Boży,
Że tyle tylko wziął do tej podróży.
To go puszczono z kosturem i księgą.
Kanty powstał powoli, i bolejąc srodze
Nad ich upadkiem, szedł dalej po drodze.
Wtem jakoś nagle przypomina sobie,
Że ma zaszytych w kaftanie kilka sztuk złota.
Przystanął: "Panie! Cóż ja zrobię?
Wszakże i łotra nawet się nie godzi okłamać!"
I pobiegł w skały za łotrami spiesznie...
A ci zdziwieni, że za nimi chodzi,
Ten, którego przed chwilą obdarli,
Stanęli w miejscu... I rzekł im Kanty:
"Oto mam jeszcze w kaftanie ukrytych
Kilka sztuk złota przed drogą zaszytych.
Jakoż ta wina bardzo serce zbodła,
Żem was okłamał, bom zapomniał o nich.
Miejcie nade mną przeto zmiłowanie,
I chciejcie przyjąć bez urazy oto..."
Tu rozdarł kaftan i oddał im złoto.
Coś wstrząsnęło zbójcami i spojrzeli po sobie,
Straszliwa trwoga chwyciła im serce - padli na kolana.
Jan Kanty spojrzał na nich miłościwie:
"Pragniecie nieba, żałujcie za wasze grzechy!"
"O myśmy Boga samego okradli,
Bośmy Świętego człeka napadli"
Mówili łotry i było płakanie
I wielkie serca grzesznego wylanie.
Sługa Boży przyjął gościnę pod zbójecką strzechą.
I ze czcią w szaty znowu go ubrano
I grosz podróżny z torbą oddano.

Na podstawie: „Żywota św. Jana z Kęt...”, ks. Wł. Gasidło

Bardzo wzruszające są opowiadania o zdjęciu butów i podarowaniu ich bosemu w grudniowy dzień oraz opisujące zdarzenie nocy wigilijnej, w którą św. Jan przyodział swym płaszczem biedaka na rynku krakowskim. Świadczą one o tym, jak Mistrz z Kęt bardzo pragną być wśród ludzi, aby im służyć.

Choć św. Jan Kanty nie czynił cudów za życia, to pamięć o jego dobroci przetrwała do naszych czasów. Przetrwała w dużej mierze w legendach, które - jak się najczęściej okazuje - szybciej do nas docierają niż stare dokumenty historyczne. Przykładem niech będzie tu legenda o wskrzeszeniu dziecka:

Wskrzeszenie dziecka

"Była Wielkanoc: i święty bohater,
Jako był zwyczaj onej Almy Mater,
W dziedzińcu Almy żaczków uweselał,
Bo ich i chlebem, i pisanem jajem
Na Zmartwychwstanie Pańskie poobdzielał.
I żaczki z sobą dzieliły się wzajem.
Tedy nadbiegła ulicą od miasta
W śmiertelnej trwodze strapiona niewiasta.
A gdzie mąż święty? tak u chłopiąt pyta,
W rozpaczy serca miota się i chwyta.
Jan Kanty siedział w swej celi na ziemi
I dzielił radość świętą z maluczkiemi.
Niewiasta przed nim na kolana padła
I jako chusta tak straszliwie zbladła.
"O ratuj, ojcze! jam jest biedna wdowa,
Dziecię mi kona! Gdy cieszysz szczęśliwych,
Nie żałuj dla mnie modlitwy i słowa,
A może jeszcze powróci do żywych
Dziecię, co we łzach matki ukąpane
I na pociechę wdowie było dane!"
Powstał Jan Kanty od maluczkiej rzeszy
I za niewiastą, ile zdoła, śpieszy.
Dziecię nie żyło, gdy weszli do progu;
I rzekł Jan Kanty: "Ofiaruj je Bogu!"
Niewiasta padła w wielkiej serca męce,
A Kanty ukląkł - Wziął dziecię na ręce
I wzniósł do nieba - i jest ożywione,
I do pierwszego zdrowia powrócone.
A gdy dom wdowy Kanty rozweselił,
Tedy dopiero jajem się podzielił
I z onem dzieckiem, i z oną niewiastą;
Bo choć Wielkanoc święci całe miasto,
Uważał sobie, że wdowa w żałości
Nie pamiętała na ten dzień świętości.
I tak lata biegły, i rosła nić złota
W cichem zakryciu świętego żywota."

W. Pol "Wskrzeszenie dziecka zLegendy o św. Janie Kantym"

Sylwetka duchowa Św. Jana z Kęt

Szkicując duchową sylwetkę Mistrza Jana z Kęt nie można pominąć bodaj pobieżnej charakterystyki jego czasów, ponieważ dopiero na tym tle można ją dobrze zrozumieć. Każda, bowiem epoka jest zwierciadłem, w którym odbija się obraz dzieci jej czasów.

Św. Jan żył w czasach ogromnych napięć i dość zawiłych przeobrażeń, dających się odczuć prawie we wszystkich dziedzinach życia. Kryzys kultury średniowiecznej sprzyjał krystalizowaniu się podstaw nowego porządku w dziedzinie społecznej, kulturalnej, religijnej i politycznej Europy XIV - XV wieku. Kościół nękany był skutkami schizmy zachodniej (1378-1417). Władzę przez kilkadziesiąt lat sprawował o dwóch lub trzech papieży. Podział Europy na dwie obediencję: papieża rzymskiego i antypapieża awiońskiego, upadek autorytetu papiestwa i krytyka rządów w Kościele doprowadziły do powstania koncyliaryzmu, uznającego wyższość soboru nad papieżem.

Także i w Krakowie nie było spokojnie i nie było łatwo katolickiemu uczonemu. Najbliższe otoczenie św. Jana, niemal całe środowisko naukowe, było mocno zaangażowane w reformę Kościoła, hołdując ideom koncyliarystycznym Soboru Bazylejskiego. W swoich traktatach Jan Elgot, Benedykt Hesse, Paweł Włodkowic opowiadali się za uzależnieniem papieża od soboru oraz głosili idee wolności sumienia, broniąc prawa pogan i schizmatyków. W Krakowie znana była również niderlandzka szkoła mistyczna dewotio moderna zachęcająca do indywidualnej pobożności i kontynuowania własnej drogi do doskonałości poza klasztorem, przez rozważanie Ewangelii, uświęcanie się i pełnienie uczynków miłosierdzia oraz częste korzystanie z sakramentów Pokuty i Eucharystii. Ona to odegrała niebagatelną rolę na ukształtowanie się osobowości św. Jana.

Lektura rękopisów świętego, zwłaszcza tekstów pobocznych, pozwala stwierdzić, że św. Jan Kanty, nosząc w sobie znamiona swoich czasów, wyrasta ponad epokę; że podczas swojej zdecydowanej i prostej drogi życia nie uwikłał się w zaułkach błędnych poglądów i nie przepadł w zakamarkach burzliwych średniowiecznych dziejów.

Już jako student, a następnie jako uczony zasłynął z umiłowania prawdy. Aby się z nią nigdy nie rozstać i nie zapomnieć o jej wartości, na ścianie swego mieszkania wypisał przestrogę, która w tłumaczeniu Skargi brzmi następująco: "Strzeż się kogo zafrasować, bo nie smaczno przeprawować. Sławy nie ruszaj bliźniego, bo odwołać coś ciężkiego." Odznaczał się niezwykła zdolnością zapalania swego umysłu światłem prawdy objawionej w Ewangeliach; był uczonym, który swą mądrość czerpał z ciągłego obcowania z Bogiem na modlitwie i medytacji. O wielkiej miłości do Kościoła świadczy jego pielgrzymka do "Apostolskich progów", którą odbył w jubileuszowym 1450 roku. Styl życia św. Jana Kantego oparty był na rozważaniach Męki Pańskiej i na dziękczynieniu za Ofiarę Chrystusa. Z nabożeństwami do Męki Pańskiej święty łączył praktyki pokutne. Wystrzegał się pokarmów mięsnych, wiódł surowy tryb życia, zadając sobie umartwienia. Mistrza cechowała również pokora. W jego czynach i słowach nie było nic podstępnego i dwuznacznego. Swoje rękopisy podpisywał czasem stwierdzeniem" "przez niejakiego Jana", a popełnione niezgrabności w przepisywaniu tłumaczył takim oto stwierdzeniem:"O nieszczęsny, źle zakończyłem, bo pisać dobrze się nie nauczyłem".

Św. Jan Kanty zasłynął przede wszystkim z wielkiego miłosierdzia i współczucia wobec bliźnich. Utrzymywał się z pensji profesorskiej i zawsze dzielił się z potrzebującymi tym, co posiadał. Był jałmużnikiem, oddawał nawet jedyne buty, pożyczał ubogim, wspomagał umiłowanych żaków - w każdym potrzebującym widział Chrystusa.

Kiedy pewnego razu w profesorskiej jadalni spożywał posiłek, oznajmiono mu, że przyszedł żebrak. "Chrystus przyszedł" - zawołał Święty i zaprosił biedaka do stołu, dzieląc się z nim skromnym posiłkiem. To odtąd na Akademii praktykowany był zwyczaj pozostawiania jednego miejsca wolnego dla ubogiego, który może się nieoczekiwanie zjawić.

Dzisiaj mało kto wie, jaką wiedzę posiadał św. Jan i jaki dorobek naukowy po sobie pozostawił. To wszystko uleciało z ludzkiej pamięci. Pozostało jednak wspomnienie o jego szerokim sercu, którym wzbogacił swój wiek. Musiał to być wielki kapitał dobra, skoro ludzka pamięć, tak nieskora do wdzięczności, przechowuje go poprzez pokolenia.

Sylwetkę św. Jana z Kęt, w prosty i poetycki sposób, opierając się na schemacie Prologu św. Jana Ewangelisty scharakteryzował Kardynał Karol Wojtyła, w kazaniu wygłoszonym na jubileuszu 500 lecia śmierci św. Jana, w 1973r.: "Człowiek, któremu na imię było Jan, wyszedł z Kęt, małego miasteczka w południowej Polsce. Wyszedł, niosąc w swej duszy skarb Chrztu świętego, a przez ten skarb - skarb wiary. We wierze dane Mu było obcować ze Słowem Bożym od pierwszych dni swojego życia, od lat dziecięcych i młodzieńczych. A było to obcowanie głębokie, pełne myśli, serca i woli. Ono Go przyprowadziło z Kęt do Akademii Krakowskiej, przeprowadziło przez lata studenckie, wprowadziło na katedry: naprzód wydziału filozoficznego, potem wydziału teologicznego. Ono prowadziło Go przez całe życie, długie, bo osiemdziesiąttrzyletnie życie, które zakończyło się pięćset lat temu, dokładnie w Wigilię Bożego Narodzenia." Cóż jest niezwykłego w Janie z Kęt, że warto go wspominać po ponad pięciuset latach od Jego śmierci? Działalność profesorska św. Jana z Kęt przypada na czasy, w których Uniwersytet Krakowski był najgorętszym ogniskiem myśli filozoficznej w Polsce. Jego nazwisko wymieniane jest we wszystkich naukowych opracowaniach życia i działalności Akademii tamtejszej epoki zarówno w dziedzinie filozofii, jak i teologii. W historii zasłużył sobie na miano wybitnego ucznia, wspomnianego wcześniej, Benedykta Hessego, który niebagatelnie przyczynił się do rozwoju nauki na swojej Alma Mater. Zasłynął jako mądry uczony, wytrawny teolog i gorliwy duszpasterz. Mistrz Jan z Kęt łączył pracę naukową z powołaniem kapłańskim i pracą duszpasterską. Inspirację do wszelkich swoich działań czerpał z Pisma Świętego. Był człowiekiem wielkiego miłosierdzia. Nie mogąc zaradzić inaczej ludzkiej nędzy, wyzbywał się własnego odzienia i obuwia, a swoją pracą pisarza-kopisty pomagał umiłowanej braci studenckiej. O jego ogromnej pracowitości świadczy 28 woluminów liczących łącznie 30 tys. stron. Nie pisał dzieł oryginalnych. Devotio moderna - niderlandzka szkoła mistyczna, pod której wpływem był św. Jan Kanty, nie sprzyjała pisaniu traktatów teologicznych czy mistycznych lecz zachęcała raczej do pokornego milczenia i wyrzeczenia się próżnej chwały. Jan Kanty zasłynął jako doskonały teolog-praktyk, kaznodzieja i wyróżniający się autor orzeczeń kazuistycznych. Do profesorów Akademii zwracali się duszpasterze parafialni, a nie jest wykluczone, że i urzędy biskupie, z tzw. kazusami. Zawierały one rozmaite, czasami nawet bardzo skomplikowane, a zarazem trudne do roztrzygnięcia problemy moralne, dotyczące zazwyczaj praktyki spowiedniczej. Kazusy te rozwiązywali magistrowie teologii i prawa. Najczęściej wypowiadali się w dziedzinie teologii moralnej i prawa kanonicznego. Rozwiązywali szczegółowe zagadnienia dotyczące sakramentu pokuty, małżeństwa liturgii itp. Do naszych czasów zachowało się kilka orzeczeń kazuistycznych autorstwa Mistrza z Kęt. Przykładem teologicznej dojrzałości oraz roztropności duszpasterskiej świętego niech będzie jego wypowiedź w następującej sprawie: Pewna kobieta obiecała Bogu, że jeśli zostanie uzdrowiona, odbędzie na kolanach dziękczynną pielgrzymkę do kościoła św. Leonarda. Gdy nie mogła jednak ślubu wypełnić, św. Jan zwolnił ja z tego zobowiązania, wychodząc z założenia, że Bóg nie wymaga od człowieka rzeczy niemożliwych, obietnica była więc nieroztropna i pochopna. Argumenty Świętego brzmią: "nie jest rzeczą godną człowieka czołganie się wobec Boga jak również wobec św. Leonarda, najlepszego wyznawcy [...], skoro On dał nam nogi do chodzenia. Dlaczego więc człowiek tak nierozumnie sprzeciwia się postanowieniu i zarządzeniu Bożemu?" Magister filozofii i bakałarz św. teologii Jan z Kęt zamienia ślub pielgrzymki na modlitwę i jałmużnę. Jako kapłan, kaznodzieja i spowiednik św. Jan interesował się szczególnie zagadnieniami z zakresu pokuty, czci Najświętszego Sakramentu i głoszenia Słowa Bożego. Tym zainteresowaniom daje wyraz w swych notatkach, które poczynił na użytek prywatny, w nauczaniu szkolnym, w konfesjonale i na ambonie. Jego czterotomowy zbiór kazań liczy około 600 tekstów. Charakteru działalności Jana z Kęt jako wykładowcy, kapłana, duszpasterza i wychowawcy nie morzna mierzyć tylko ilością pozostawionych traktatów. Trzeba spojrzeć na nią inaczej i zobaczyć Mistrza wśród wychowanków, piszącego w ich sercach, czerpiącego z wielkiego dorobku duchowego i intelektualnego, którego nie da się pomieścić w księgach.

Na Uniwersytecie Krakowskim pobliżu portalu, na ścianie znajduje się zegar, wygrywający o godz. 9.00, 11.00, 13.00, 15.00 i 17.00 utwór Jana z Lublina z XVI wieku oraz pieśń akademicką Gaudeamus Igitur. Wtedy też z zegara wychodzą figury, przedstawiające sześć postaci: pedela (woźnego) UJ, królową Jadwigę, króla Władysława Jagiełłę, Jana z Kęt, Hugo Kołłątaja oraz Stanisława ze Skalbmierza.

Mistrz Jan z Kęt był w Krakowie osobistością znaną i bardzo cenioną i co ciekawsze, cieszył się popularnością nie tylko w środowisku akademickim, ale i wśród ludu miejskiego. Nic więc dziwnego, że szacunek, jakim się cieszył za życia, szybko przerodził się w pośmiertny kult. Ośrodkiem tego kultu był jego grób. Miechowita (jeden z ówczesnych kronikarzy) podaje, że Jan Kanty został pochowany w kościele św. Anny obok ambony zaraz tego samego dnia, kiedy zmarł. Od razu zasłynął też "wieloma cudami i dziwnymi sprawami" (M. Miechowita). Systematycznie zaczęto je spisywać już w dwa lata po śmierci świętego.

Kościół św. Anny w Krakowie - ołtarz w kaplicy św. Jana

Kościół św. Anny w Krakowie - kaplica św. Jana Kantego

W latach 1475 - 1483 czynił to proboszcz kościoła św. Anny, Maciej z Kościana. Na 25 kartach spisał w tym czasie 92 cuda. Dlatego tak szybko uzyskano pozwolenie na przeniesienie zwłok Świętego z podziemi świątyni i umieszczenie ich w prezbiterium kościoła, co nastąpiło w 1539 roku. Dziesięć lat później w kościele św. Anny wzniesiono grobowiec z kamienia, na którym umieszczono rzeźbę św. Jana Kantego (grobowiec ten ufundował Jakub Fredel z Kleparza, kanonik i rektor uniwersytetu; obecnie grobowiec ten znajduje się w mieszkaniu św. Jana Kantego w Collegium Maius, przy ul. św. Anny 8; w kościele św. Anny znajduje się natomiast wspaniała konfesja św. Jana Kantego ufundowana przez biskupa Kazimierza z Łubna Łubieńskiego, administratora krakowskiego, który poświęcił ją w 1703 roku). Po śmierci Macieja z Kościana inicjatywę spisywania cudów św. Jana z Kęt podjęli następni proboszczowie: Bartłomiej z Sienna i Piotr Lubart z Krakowa. W ten sposób powstał najstarszy zapis cudów, liczący 127 zeznań z lat 1475 - 1518.

Oprócz kościołów, kaplic, ołtarzy, pielgrzymek, obrazów świadczących o kulcie Mistrza Jana, istnieje jeszcze bogata literatura hagiograficzna, kaznodziejstwo i poezja poświecona jego osobie. Wychwalają one jego cnoty, cuda, podkreślają jego szczególne wstawiennictwo u Boga. Wygłaszali je poeci, profesorowie i kaznodzieje; ich forma jest różnorodna, a liczba niezliczona.

"Życie, cuda i dzieje kanonizacji św. Jan Kantego"- Kraków 1780r.

Św. Jan Kanty jest patronem uczonych i uczących się. Jest opiekunem rodzin, a zwłaszcza matek oczekujących potomstwa. Jezuici uważają go za patrona filozofów, pokrzywdzeni widzą w nim swego obrońcę, więźniowie opiekuna, chorzy uzdrowiciela, umierający wzywają go na ratunek w ostatniej godzinie. W Żołyni oprócz szkoły jest także patronem parafii, a jego święto obchodzone jest 20 października. Znajdujące się w kościele parafialnym relikwie św. Jana z Kęt (sprowadzone z Krakowa, w 1998 roku) otoczone są przez mieszkańców wielką czcią. Gromadzący się wokoło nich wierni widzą w osobie Jana z Kęt nie tylko chlubę i ozdobę Akademii Krakowskiej, ale także przepiękny przykład doskonałego mistrza (nauczyciela) i człowieka. Urzeka ich jego pokora, dobroć, oraz dziecięca prostota połączona z bezgranicznym oddaniem się służbie Bogu i ludziom.

Kęty - kaplica św. Jana Kantego