Historia Szkoły Podstawowej nr 1 im. św. Jana Kantego sięga odległych czasów. Została założona w 1818 roku staraniem władz gmin miasteczka i wsi Żołynia, hrabiego Alfreda Potockiego oraz proboszcza Bonifacego Pisulskiego, który oddał dla jej potrzeb budynek wikarówki. Była to drewniana chata z jedną salą lekcyjną i pokojem mieszkalnym dla nauczyciela. Szkołą kierował i uczył w niej jeden nauczyciel Michał Dyndowicz. W szkole tej były 3 klasy: wstępna, w której uczono początków czytania, pisania w języku polskim i katechizmu; pierwsza, w której kontynuowano poprzednie przedmioty oraz uczono tłumaczenia z języka niemieckiego na język polski; druga, w której uczono czytania i pisania w obydwu językach, tłumaczenia, rachunków i religii w obydwu językach oraz kaligrafii. W 1859 r. Michał Dynowicz przeszedł na emeryturę. Nowym nauczycielem został Stefan Kołpaczkiewicz. W roku 1865 wzniesiono nowy budynek szkolny. Miał on dwa wejścia. Pierwsze prowadziło do korytarza, z którego były wejścia do 2 izb lekcyjnych. W drugiej części budynku wejście prowadziło do sieni, z której drzwi wiodły do przedpokoju i drugie do pokoju mieszkalnego nauczyciela. Przybywało uczniów więc w kolejnych latach zwiększono liczbę klas i zatrudniono nowych nauczycieli. W 1897 r. szkoła liczyła już 5 klas i zatrudniała 5 nauczycieli etatowych. Uczyli też nauczyciele pomocniczy. Klasy, mimo podwójnych oddziałów, były bardzo liczne, np. w r. szk. 1881/82 do II oddziału klasy pierwszej zapisało się 72 uczniów. Aby sprostać potrzebom w 1884 r. wybudowano drugi budynek szkolny, a w 1898 r. do dawnego budynku szkolnego dobudowano kolejne dwie izby lekcyjne.

W tamtych czasach pracę szkoły organizowała Rada Szkolna Miejscowa. We wrześniu 1903 r. nastąpił podział szkoły na męską i żeńską. Budynek większy zajęła szkoła męska. Szkołą żeńską kierowała Zofia Sawicka, a po niej Klemens Sadowski, szkołą męską - kolejno Józef Sawicki, Stanisław Korzonek z Łańcuta, a od 1909 r. Wawrzyniec Janusz. W 1908 r. nastąpiła nowa reorganizacja szkół. W Żołyni - wsi utworzono 4-klasową Etatową Szkołę Mieszaną im. Jana Kantego, a w Żołyni - mieście utworzono 5-klasową Etatową Szkołę Mieszaną, której kierownikiem został Klemens Sadowski. Równocześnie zorganizowano 1-klasową Szkołę Elementarną im. Tadeusza Kościuszki w Żołyni Dolnej z jednym nauczycielem Michałem Rejmanem, w tym też roku identyczną szkołę otwarto w Żołyni Górnej, była to 1-klasowa szkoła im. św. Jadwigi, w której uczyła przez 5 lat Adela Kulawska. Ani nauczyciele, ani mieszkańcy Żołyni nie byli z takiego podziału zadowoleni. Podczas I wojny światowej było wiele przerw w nauce spowodowanych przemarszem wojsk rosyjskich i austriackich, brakiem opału oraz epidemiami. Po odzyskaniu niepodległości zaczęła funkcjonować w Żołyni ludowa szkoła czteroklasowa mieszana. Uczono według prowizorycznego nowego programu, do którego brakowało podręczników. Szkoła czteroklasowa z pięcioma oddziałami równorzędnymi realizowała program szkoły siedmioklasowej. Taki stan utrzymywał się do stycznia 1927 r. W roku 1926 połączyły się Rady Szkolne Miejscowe w Żołyni wsi i Żołyni mieście, połączono również szkoły, a od lutego 1927 r. zaczęła działać szkoła siedmioklasowa męska im. Jana Kantego i szkoła siedmioklasowa żeńską im. Stanisława Sobińskiego. Szkołą męską kierował Wawrzyniec Janusz, a żeńską Józef Stachyra. Drewniane budynki szkolne nie były w stanie pomieścić młodzieży, szkoła żeńska wynajmowała salę w budynku Kasy Stefczyka (obecny Bank Spółdzielczy ) i u gospodarzy. 11 grudnia 1927 r. Rada Szkolna Miejscowa podjęła decyzję o budowie nowego obiektu dla obu szkół. Wykonanie planów powierzono inż. Józefowi Machowi rodem z Żołyni. Od 1932 r. szkołą męską kieruje Karol Ogrodnicki.7 października 1934 r. wmurowano akt rozpoczęcia budowy obecnego budynku szkoły.

Jesienią 1936 r. rozpoczęto naukę w części nowo wznoszonego budynku. Do wybuchu drugiej wojny światowej budynku szkolnego nie ukończono. We wrześniu 1939 r. kierownik Ogrodnicki, po otrzymaniu karty mobilizacyjnej do wojska, przekazał szkołę Janowi Wróblewskiemu. Podczas okupacji szkoły działały, ale w ograniczonym zakresie. Ograniczenia wynikały z zarządzeń niemieckich, braku podręczników, zajęcia budynku przez okupanta. Nauczyciele prowadzili tajne nauczanie w pełnym zakresie szkoły powszechnej i klas gimnazjalnych. W 1952 r. połączono szkoły męską i żeńską w jedną szkołę podstawową. Kierował nią do 1974 r. Jan Wróblewski. W 1954 r. nastąpiło połączenie szkoły podstawowej z liceum ogólnokształcącym w 11-letnią szkołę. Dyrektorem jej został Roman Majer , a zastępcą Jan Wróblewski . W 1966 r. nastąpił rozdział szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego. W 1973 r. powstała szkoła gminna, aby umożliwić jej działalność, dokonano kapitalnego remontu. Zbiorczą szkoła gminną kierowała Łucja Bernat, a szkołą podstawową nr 1 od 1974 r. do 1990 r. Józef Bernat. W następnych dwóch latach funkcję dyrektora pełniła Józefa Skiba, a kolejne pięć lat Anna Janusz. Od 1 września 1997 r. funkcję dyrektora szkoły pełni Janusz Dziurzyński. 31 maja 1998 r. , w czasie uroczystości przywrócenia szkole imienia św. Jana Kantego, został wmurowany kamień węgielny pod nową pełnowymiarową salę gimnastyczną. Rok później w 1999 roku nastąpiła reforma edukacji, która ośmioletnią szkołę podstawową przekształciła w szkołę sześcioletnią i trzyletnie gimnazjum. Zmiany wprowadzone przez reformę trwały 18 lat do roku 2017, w którym to powrócono do szkoły ośmioletniej.

Rok 2018 był rokiem upamiętniającym 200-lecie powstania Naszej Szkoły.

opracowała: A. Dziurzyńska